شرکت‌های دانش بنیان (Knowledge-based Companies) به شرکت‌هایی گفته می‌شود که بر پایه‌ی دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی شکل می‌گیرند. این شرکت‌ها مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که در راستای گسترش اختراع و نوآوری و در حوزه‌ی فناوری‌های برتر به ویژه در تولید نرم‌افزار مربوط تشکیل می‌شوند. موضوع کلی فعالیت شرکت‌های دانش بنیان، تجاری‌سازی یافته‌های ‌پژوهشی و افزایش درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها و واحدهای ‌پژوهشی است. در ادامه‌ی این مقاله‌ی زومیت، بیشتر به معرفی اهداف این نوع شرکت‌ها می‌پردازیم. همچنین شرایط پژوهشی شدن یک شرکت و مزایای آن را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

اهداف شرکت‌های دانش بنیان

هدف از راه‌اندازی شرکت‌های دانش بنیان عبارت است از:

• جذب و تبدیل کردن ایده‌ها به محصول و مشاغل پایدار
• تجاری‌سازی علم و دانش
• تجاری‌سازی یافته‌های تحقیقاتی و پژوهشی
• توانمندسازی دانش‌آموختگان برای ورود به فضای کسب‌و‌کار
• حمایت، هدایت و سمت دهی نوآوری‌ها و توليد کردن فناوری‌های برتر
• به‌کارگیری توانمندی‌های دانشگا‌ه‌ها و واحدهای پژوهشی در جامعه
• ترغیب متخصصان، نوآوران، مخترعان، اعضای هيئت علمی دانشگا‌ه‌ها و واحدهای پژوهشی
• رفع نیازهای جامعه و ترویج فرهنگ تجاری‌سازی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی
• تشویق بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی به بهره‌گیری از یافته‌های پژوهشی و فناوری‌های شکل‌یافته در مراکز پژوهشی
• ارتقاء فرهنگ کارآفرینی

انواع شرکت‌های دانش بنیان

شرکت‌های دانش بنیان از نظر نوع مالکیت به دو دسته‌ی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند

۱- شرکت‌هایی که تنها اعضای هيئت علمی مالک آن هستند:

اگر سهام دانشگاه کمتر از ۵۰ درصد باشد، شرکت دانش بنیان یک شرکت خصوصی محسوب می‌شود و باید تابع قانون تجارت باشد و همچنین در اداره‌ی ثبت شرکت‌ها ثبت شود.

۲- شرکت‌هایی که دانشگاه‌ها نیز در آن مالکیت دارند:

اگر سهام دانشگاه ۵۰ درصد یا بیشتر باشد، شرکت دانش بنیان یک شرکت دولتی محسوب می‌شود.

زمینه‌های فعالیت شرکت دانش بنیان

فعالیت شرکت‌های دانش بنیان را می‌توان در دسته‌بندی‌های زیر خلاصه کرد:

• انجام پژوهش‌های کاربردی و توسعه‌ای
• ارائه‌ی خدمات تخصصی، مشاوره‌ای، علمی، تحقیقاتی و فنی
• تولید محصولات با استفاده از فناوری نوین
• نظارت بر پروژه‌های پژوهشی، اجرایی و مشاوره‌ای
• ارائه‌ی خدمات توسعه‌ی کارآفرینی
• ارائه‌ی خدمات توسعه‌ی محصول جدید
• تشخیص فرصت‌های کارآفرینی
• انجام خدمات توسعه‌ی فناوری
• خدمات ورود کسب‌و‌کارها به بازار بین‌المللی و جهانی کردن آن‌ها
• اجرای طرح‌های توسعه‌ی کارآفرینی در سطح ملی، منطقه‌ای و محلی

شرایط شرکت‌های متقاضی برای دانش بنیان شدن

شاخص شرکت‌های دانش بنیان به دو دسته‌ی عمومی و اختصاصی تقسیم‌بندی می‌شود. شرکت‌های متقاضی باید علاوه بر شاخص‌های عمومی، شرایط مشخص‌شده در یکی از ۳ شاخه‌ی اختصاصی را نیز دارا باشند.

شاخص‌های عمومی شرکت‌های دانش بنیان

۱- حداقل دو سوم اعضای هیئت مدیره‌ی شرکت، حداقل دو مورد از شرایط زیر را داشته باشند:

• دارای مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی باشند
• دارای حداقل ۳ سال سابقه‌ی فعالیت کاری یا علمی در حوزه‌ی مرتبط با فعالیت شرکت باشند. یا دارای سابقه‌ی مدیریتی باشند
• حداقل یک اختراع ثبت‌شده‌ی ارزیابی‌شده‌ی داخلی یا بین‌المللی در حوزه‌ی فعالیت شرکت داشته باشند

۲- نیمی از درآمد ناشی از فروش محصولات و خدمات دانش بنیان از طریق قرارداد باشد. (به جز شرکت‌هایی که در مرحله‌ی تجاری‌سازی اولین کالای دانش بنیان هستند.)

۳- سابقه‌ی بیمه‌ی پرداختی برای حداقل ۳ نفر از کارکنان تمام‌وقت به مدت حداقل ۶ ماه

۴- عدم سوءسابقه و عدم تکرار تخلف در صورت وجود تعهد

شاخص‌های اختصاصی شرکت‌های دانش بنیان

شاخص‌های اختصاصی به ۳ دسته تقسیم‌بندی می‌شوند. شرکت‌های متقاضی باید کلیه‌ی شرایط یکی از دسته‌بندی‌ها را داشته باشند.

۱- دسته ی اول: شرکت‌های تولیدی محصولات دانش بنیان

• تولیدکننده‌ی کالاهای دانش بنیان (مطابق فهرست مصوب که می‌توانید در سایت دانش بنیان مشاهده کنید.)
• نهادینه‌سازی و بومی‌سازی دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه
• دارای گواهی‌نامه‌ی انطباق استاندارد یا تأییدیه‌ی معتبر
• نسبت نیروی انسانی تمام‌وقت دارای مدرک کارشناسی و بالاتر در بخش‌های غیر پشتیبانی به کل کارمندان تمام‌وقت حداقل ۳۰ درصد باشد
• حداقل ۷ درصد فروش سالیانه‌ی شرکت خرج هزینه‌ی تحقیق و توسعه شود
• هر دو سال یک‌بار کالای دانش‌بنیان جدید ارائه شود یا نسبت به ارتقاء آن‌ها اقدام شود

۲- دسته‌ی ‌دوم: شرکت‌های تحقیق و توسعه و خدمات مهندسی

• فعالیت‌های تحقیق و توسعه و خدمات مهندسی در ارتباط با یکی از کالاهای دانش بنیان انجام شود
• نسبت نیروی انسانی تمام‌وقت دارای مدرک کارشناسی و بالاتر در بخش‌های غیر پشتیبانی به کل کارمندان تمام‌وقت حداقل ۵۰ درصد باشد.
• شرکت باید در یک سال گذشته حداقل یک کالا یا خدمت جدید یا بهبودیافته داشته باشد
• تولید شرکت حداکثر در حد تولید نمونه‌ی آزمایشی یا پایلوت باشد

۳- دسته‌ی سوم: شرکت‌های خدمات تخصصی دانش بنیان

• نوع خدمت این شرکت‌ها باید با فهرست مصوب مطابقت داشته باشد
• نسبت نیروی انسانی تمام‌وقت دارای مدرک کارشناسی و بالاتر در بخش‌های غیر پشتیبانی به کل کارمندان تمام‌وقت حداقل ۵۰ درصد باشد
• حداقل ۷ درصد فروش سالیانه‌ی شرکت خرج هزینه‌ی تحقیق و توسعه‌ی مرتبط با خدمات تخصصی دانش بنیان شود
• حداقل میزان درآمد ثابت سالیانه‌ی شرکت برابر با ۱ میلیارد ریال به قیمت ثابت سال ۹۱ باشد

شرکت‌های دانش بنیان نوپا

شرکت‌هایی که سابقه‌ی کاری چندانی ندارند و نوپا هستند باید تمامی شرایط زیر را دارا باشند:

• تولیدکننده یا دارای برنامه‌ی طراحی و تولید کالای دانش بنیان مورد تأیید مرکز رشد یا پارک علم و فناوری مربوط یا ستاد فناوری راهبردی مربوط باشد
• نهادینه‌سازی و بومی‌سازی دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه انجام شود
• عملکرد تحقیق و توسعه داشته باشند
• شرکت باید ۲ نفر نیروی انسانی تمام‌وقت داشته باشد
• حداقل ۱ سال باید از تاریخ ثبت شرکت گذشته باشد
• عدم سوءسابقه و عدم تکرار تخلف در صورت وجود تعهد
• دو سوم اعضای هیئت مدیره دارای حداقل دو مورد از شرایط زیر باشند:
  • مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی
  • حداقل ۳ سال سابقه‌ی کاری یا علمی مرتبط با فعالیت شرکت یا سابقه‌ی مدیریتی
  • حداقل یک اختراع تأییدشده

چگونگی ایجاد شرکت‌های دانش بنیان

دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی بعد از تصويب امكان تأسيس شركت‌هاي دانش بنيان در آيين‌نامه‌ی مالی و معاملاتي خود در هيئت امنا، مي‌توانند شرکت دانش بنیان خود را تشکیل دهند. هر شركت دانش بنيان به پيشنهاد تعدادی از اعضای هيئت علمی و تصويب دانشگاه يا واحد پژوهشی به اعضای هيئت علمی پيشنهاد می‌شود.

دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی به صورت‌های زير می‌توانند در شركت‌های دانش بنيان سهام‌دار باشند:

• حداقل ۵ درصد از سهام شركت دانش بنيان به جهت اعتبار دانشگاه يا واحد پژوهشی، به نام دانشگاه يا واحد پژوهشی می‌شود
• بخشی از سهام شرکت با توافق سهام‌داران به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی می‌شود
• به دلیل سرمایه‌گذاری مستقیم دانشگاه، بخشی از سهام شرکت دانش بنیان متناسب با میزان سرمایه‌گذاری به نام دانشگاه می‌شود
• به دلیل خدمات دیگری که دانشگاه به شرکت دانش بنیان می‌دهد، بخشی از سهام متناسب با میزان خدمات به نام دانشگاه می‌شود
• اگر شرکت دانش بنیان دولتی باشد، حداقل ۵۰ درصد سهام بدون نیاز به ارائه‌ی هیچ خدماتی به نام دانشگاه یا واحد پژوهشی است
• هر دانشگاه می‌تواند در سال نخست یک شرکت مادر تخصصی راه‌اندازی کند
• ایجاد شرکت دانش بنیان با همکاری شهرداری‌ها یا مشارکت دانشگاه‌های منطقه در اولویت است

تبصره‌ی ۱: شرکت دانش بنیان مستقل از تشکیلات دانشگاه اداره می‌شود و دانشگاه به میزان سهام خود در مدیریت، سود و زیان آن شریک است.

تبصره‌ی ۲: سازمان‌های حقوقی (خصوص یا دولتی) متناسب با میزان سرمایه‌گذاری خود می‌توانند سهام شرکت را خریداری کنند.

تبصره‌ی ۳: رئیس و معاون‌های دانشگاه و واحد پژوهشی می‌توانند سهام‌دار شرکت دانش بنیان شوند، اما نمی‌توانند هیئت مدیره یا مدیرعامل شرکت باشند.

تبصره‌ی ۴: در شرکت‌های دانش بنیان خصوصی، اعضای هيئت علمی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی متناسب با میزان وقت گذاری، سهام‌دار شرکت می‌شوند.

تبصره‌ی ۵: در شرکت‌های دانش بنیان خصوصی، افراد حقیقی داخل یا خارج دانشگاه می‌تواند طبق شرایط دانشگاه صاحب بخشی از سهام شوند.

تبصره‌ی ۶: در شرکت‌های دانش بنیانی که اعضای هیئت علمی صد درصد مالکیت را دارند، نیازی به تصویب دانشگاه نیست. احراز عضویت علمی متقاضیان شرکت کافی است.

حمایت‌ها و تسهیلات شرکت‌های دانش بنیان

• معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال
• تأمین تمام یا بخشی از هزینه‌ی تولید، عرضه یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری با ارائه‌ی تسهیلات کم‌بهره یا بدون بهره بلندمدت و کوتاه‌مدت
• اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی و توليدی شرکت‌های دانش بنیان در محل پارک علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه‌ی اقتصادی یا مناطق ویژه‌ی علم و فناوری
• اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مراکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری بر اساس قانون
• ایجاد پوشش بیمه‌ی مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش، نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید، عرضه و به‌کارگیری